ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ

Ο εικαστικός Νίκος Σταυρουλάκης. Ματιές στο έργο του

Αφιερωμένη στη μνήμη του Νίκου Σταυρουλάκη, η έκθεση αυτή αποτελεί ένα πρώτο βήμα για την προβολή της γενικής εικόνας του ως εικαστικού.

Η έκθεση περιλαμβάνει επτά ενότητες που αντιπροσωπεύουν το έργο του στους τομείς της λαϊκής τέχνης και της εθνολογίας, των θρησκευτικών απεικονίσεων, της καλλιγραφίας, του design, της χαρακτικής και της ζωγραφικής, ενώ η τελευταία ενότητα με τον τίτλο «Ακούραστος Δημιουργός» περιλαμβάνει διάφορα άλλα έργα του. Σχεδόν όλα τα έργα προέρχονται από τις συλλογές του ΕΜΕ και τη Συναγωγή Etz Hayyim, Χανιά.

Ο Νίκος Σταυρουλάκης (εφεξής Ν.Σ.) δεν ήταν μόνον εικαστικός, αλλά και ερευνητής. Έτσι, η καλλιτεχνική φύση του δεν μπορεί να ξεχωρίσει από την επιστημονική του έρευνα. Μπορεί να χαρακτηριστεί ως ιστορικός που εισήγαγε καλλιτεχνικές μεθόδους για να αναπαραστήσει τον εβραϊκό βίο του παρελθόντος μαζί με τα συναισθήματα και τα ευρήματα που γεννήθηκαν από την έρευνά του. Στα μάτια του ο εβραϊκός βίος του παρελθόντος απεικονίστηκε ως μοναδική και διαρκής ιστορική πραγματικότητα, εν μέρει γνωστή και εν μέρει άγνωστη, την οποία προσπάθησε να ανασυγκροτήσει και να παρουσιάζει επί πολλά χρόνια. Η έρευνα και η αναπαράσταση έτρεφαν η μία την άλλη.

Η πλούσια μόρφωση που έλαβε του επέτρεπε να αποκτήσει ευρεία γνωστική και καλλιτεχνική αντίληψη για τη Διασπορά, να εντοπίσει τις διαχρονικές και διατοπικές διαφοροποιήσεις, οι οποίες εμπλουτίζουν τη συνολική παρουσία του εβραϊκού κόσμου. Η ιδεολογική του θέση ήταν ότι «το να είσαι εβραίος είναι θέμα αρχών και βούλησης για τη διατήρηση και τη γνωστοποίηση στη Διασπορά των τεκμηρίων της παράξενης ιστορίας της».

Βιογραφικά

Ο Νίκος Σταυρουλάκης (1932-2017)[1] ήταν γιος του Πέτρου Σταυρουλάκη και της Άννας Πίνχας. Γεννήθηκε στο Fond du Lac του Winsconsin. Το 1954 αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο της Notre Dame της πολιτείας Indiana, με πτυχίο Bachelor of Arts στην Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία και Φιλοσοφία. Το 1956 απέκτησε Master of Arts στην Ισλαμική και Μεσανατολική Τέχνη και Αρχιτεκτονική. Ξεκίνησε την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής στην Ισλαμική Τέχνη και Αρχιτεκτονική στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών, υπό τον καθηγητή David Rice, στο University of London.

Το 1958 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου δίδαξε και εργάστηκε ως ζωγράφος και χαράκτης. Έργα του εκτέθηκαν στην Αθήνα, το Λονδίνο, το Παρίσι, τη Νέα Υόρκη και την Ιερουσαλήμ.

Το 1965 έγινε επίσημα μέλος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών και το 1969 εγκαταστάθηκε στο Ισραήλ, όπου έλαβε το εβραϊκό του όνομα Daniel Hannan. Κατά τη διαμονή του στην Ιερουσαλήμ υπηρέτησε ως διευθυντής της ανασκαφής στη Santa Maria Allemana που πραγματοποίησε το Jerusalem Foundation από το 1969 ως το 1971. Από το 1972 ως το 1974 δίδαξε Βυζαντινή Τέχνη και Αρχιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ. Το 1975 ολοκλήρωσε τη διατριβή του με θέμα «Εικόνες της Λαύρας του Αγίου Σάββα στην έρημο της Ιουδαίας», με επιβλέποντα στον καθηγητή Bezalel Narkiss. Έπειτα, επέστρεψε στην Αθήνα, όπου δίδαξε βυζαντινή, ισλαμική και οθωμανική ιστορία και τέχνη.

Σημείο καμπής στη ζωή του υπήρξε το 1977, όταν σε ένα δωμάτιο δίπλα στη Συναγωγή της Αθήνας άρχισε να οικοδομεί τις προϋποθέσεις για την δημιουργία του Εβραϊκού Μουσείου της Ελλάδος. Η αρχή του ήταν ότι «δεν θα έπρεπε να είναι ένα μουσείο Ολοκαυτώματος, αλλά ένα μουσείο το οποίο θα αναπαριστά την εβραϊκή ζωή, τη ζωή των απλών καθημερινών ανθρώπων που βρέθηκαν παγιδευμένοι από τρομερά γεγονότα, ένα μουσείο για το πώς έζησαν. Το μουσείο θα πρέπει να είναι ένας σύνδεσμος με το παρελθόν που καταστράφηκε τελείως» (από συνέντευξή του στον Βίκτωρα Ελιέζερ). Έκτοτε, μεγάλο μέρος του έργου του συνδέθηκε με την ανάπτυξη του Εβραϊκού Μουσείου της Ελλάδος, στο οποίο υπηρέτησε ως διευθυντής έως το 1993. Έπειτα, εγκαταστάθηκε στα Χανιά και μέχρι τον θάνατό του αφιερώθηκε για την αποκατάσταση και αναβίωση της Συναγωγής Etz Hayyim, που στέκονταν σε ερειπιώδη μορφή από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η αποκατάσταση άρχισε το 1996, υπό τη διεύθυνσή του, και το κτίριο έγινε πάλι οίκος προσευχής το 1999. Το 2000 ο Ν.Σ. ταξίδεψε επανειλημμένα στη Θεσσαλονίκη για να προσφέρει τις γνώσεις του σχετικά με την ίδρυση του μουσείου της τοπικής ισραηλιτικής κοινότητας.

Το 2010 η Συναγωγή Etz Hayyim έλαβε επισήμως τη μορφή μη κερδοσκοπικής οργάνωσης, ενώ ο Ν.Σ. παρέμεινε ο πνευματικός οδηγητής της μέχρι τον θάνατό του.

(Πηγή: https://www.etz-hayyim-hania.org/nyt-obituary-nikos-stavroulakis/)

Εγκαίνια του Εβραϊκού Μουσείου της Ελλάδος. Ο Νίκος Σταυρουλάκης παρουσιάζει μία μενορά στην Ιωάννα Τσάτσου. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Τσάτσος συνομιλεί με τον ραβίνο Ιακώβ Αράρ.

Ο Νίκος Σταυρουλάκης (ΕΜΕ)

Ο Νίκος Σταυρουλάκης πειραματίζεται με την εβραϊκή κουζίνα (EME).

Ο Νίκος Σταυρουλάκης ξεναγεί στα εκθέματα του Μουσείου, στις εγκαταστάσεις του στην Λεωφόρο Αμαλίας, 1997.

Δημοσιευμένα έργα

Sephardi and Romaniote Jewish Costumes in Greece and Turkey, Athens, The Jewish Museum of Greece, 1986.
Cookbook of the Jews of Greece, Athens, Lycabettus Press, 1986.
The Jews of Greece, Athens, Talos Press, 1990.Jewish Sites and Synagogues of Greece, Athens, Talos Press, 1992.
Salonika, Jews and Dervishes, Athens, Talos Press, 1993.
Salonika, A Family Cookbook, Athens, Talos Press, 1997.

Ένας Εβραίος και μία Εβραία απεικονίζονται με βάση μορφές που εντοπίστηκαν σε βυζαντινή εικονογραφία του 9ου και 10ου αιώνα. Στο έργο του Sephardi and Romaniot Jewish Costumes, ο Ν.Σ. προτείνει μια πλήρη περιγραφή και ονοματολογία για όλες τις ενδυμασίες που αναπαρέστησε βασισμένος σε ιστορικές πηγές. Ιστορικές φιγούρες Ν.Σ., Sephardi and Romaniot Jewish Costumes

Αναπαράσταση Εβραίας της Αδριανούπολης, σύμφωνα με πηγές του 16ου αιώνα. Ιστορικές φιγούρες Ν.Σ., Sephardi and Romaniot Jewish Costumes

Στο βιβλίο του Cookbook of the Jews of Greece ο Ν.Σ. υιοθετεί την παραδοσιακή διάκριση μεταξύ εορταστικής και καθημερινής μαγειρικής. Το Σσαμπάτ απεικονίζεται στο ίδιο έργο με θρησκευτική αναφορά όσο και με τα τρόφιμα που αντιστοιχούν. Οι μάγειροι είναι πάντοτε γυναίκες. Ν.Σ., Cookbook of the Jews of Greece

Αυτή η εικόνα συνοδεύει τη συνταγή για ψητό αρνί (kodredo al fourno στην ισπανοεβραϊκή). Η νοικοκυρά εργάζεται σε πάγκο εφαπτόμενο στον τοίχο, με ράφια ανατολικού τύπου. Ν.Σ., Cookbook of the Jews of Greece

Σε μια απεικόνιση ετοιμασίας της σαλάτας, η νοικοκυρά δεν εργάζεται σε τραπέζι, αλλά στο έδαφος, καθισμένη σε ένα πολύ μικρό σκαμνί. Η διαφορά μεταξύ όρθιας και καθιστής θέσης κατά τη μαγειρική εκφράζει την μεγαλύτερη αξία του κρέατος. Ν.Σ., Cookbook of the Jews of Greece

Στο βιβλίο του Salonika, A Family Cookbook, ο Ν.Σ. εικονογράφησε το σχετικό με τη μαγειρική του κρέατος κεφάλαιο με μια απεικόνιση που συμβολίζει πλούτο, δηλαδή ένα σκίτσο της βίλας Καπαντζή, η οποία είχε οικοδομηθεί από την πλούσια αυτή οικογένεια Ντονμέδων. (Οι Ντονμέδες ήταν Εβραίοι που είχαν εξισλαμιστεί κατά τον 17ο αιώνα και στη συνέχεια δημιούργησαν ένα ιδιαίτερο θρησκευτικό υβρίδιο). Πρόκειται για συμβολική απεικόνιση, με σκοπό να συμπεριλάβει τους Ντονμέδες στην τοπική εβραϊκή παράδοση. Ν.Σ., Salonika, A Family Cookbook

Λαϊκή τέχνη, εθνολογία

Ο Ν.Σ. άντλησε εμπνεύσεις από την ιστορία των εβραίων στο πλαίσιο της παράδοσης της Ανατολής. Αναζήτησε αυθεντικά πολιτισμικά τεκμήρια και οσάκις η παράδοση έδινε ατελείς απαντήσεις, η τέχνη του ερχόταν για να συμπληρώσει τα υπάρχοντα με λανθάνοντα στοιχεία και να καλύψει τα κενά. Ένα παράδειγμα είναι η επιμέλεια με την οποία χαρακτηριστικές εβραϊκές ενδυμασίες της βυζαντινής και της οθωμανικής περιόδου (διαμορφωμένες υπό όρους θρησκευτικών διακρίσεων) αναπαραστάθηκαν εικαστικά στο έργο του «Sephardi and Romaniot Jewish Costumes». Σε άλλες περιπτώσεις, όπως το βιβλίο μαγειρικής των εβραίων της Ελλάδας, ο Ν.Σ. αναπαρέστησε με σκίτσα τον ανθρώπινο παράγοντα στη μαγειρική και τα σχετικά εβραϊκά έθιμα.

Κάιν και Άβελ (Παρ. 27:4). Ἀνελεήμων θυμὸς καὶ ὀξεῖα ὀργή, ἀλλ᾿ οὐδένα ὑφίσταται ζῆλος. (Άσπλαχνος και σκληρός είναι ο θυμός, οξεία και κοφτερή, σαν μαχαίρι, η οργή. Τίποτε όμως δεν ημπορεί να συγκριθεί με την αγριότητα της ζηλοτυπίας και του φθόνου).

Δαυίδ και Ιωνάθαν (Παρ. 27:17). Σίδηρος σίδηρον ὀξύνει, ἀνὴρ δὲ παροξύνει πρόσωπον ἑταίρου. (Το σίδερο κάνει οξύ και κοφτερό το άλλο σίδερο. Έτσι, ένας οργίλος και ασύνετος άνθρωπος οξύνει και ερεθίζει τον σύντροφό του).

Ιωνάς (Παρ.1:14). Τὸν δὲ σὸν κλῆρον βάλε ἐν ἡμῖν, κοινὸν δὲ βαλάντιον κτησώμεθα πάντες. (Την κληρονομιά σου βάλε την με τα δικά μας, να έχουμε όλοι μαζί κοινό βαλάντιο).

Ιωσήφ (Παρ. 12:6). Λόγοι ἀσεβῶν δόλιοι, στόμα δὲ ὀρθῶν ῥύσεται αὐτούς. (Οι λόγοι των ασεβών έχουν δολιότητα, αλλά το στόμα των ευσεβών θα τους απαλλάξει από αυτήν). Ένα τύπωμα με το ίδιο θέμα, αριθμημένο 26/40, βρίσκεται στη Συλλογή Alexander and Margaret Levis.

Σαμψών και Δαλιδά (Παρ.7:22). Ὁ δὲ ἐπηκολούθησεν αὐτῇ κεπφωθείς, ὥσπερ δὲ βοῦς ἐπὶ σφαγὴν ἄγεται καὶ ὥσπερ κύων ἐπὶ δεσμοὺς. (Αυτός την ακολούθησε κατευθείαν, σαν βόδι που πάει για σφαγή και σαν σκυλί δεμένο).

Βαλαάμ (Παρ.12:10). Δίκαιος οἰκτείρει ψυχὰς κτηνῶν αὐτοῦ, τὰ δὲ σπλάγχνα τῶν ἀσεβῶν ἀνελεήμονα. (Ο δίκαιος άνθρωπος φείδεται της ζωής των ζώων του, αλλά ο ασεβής δεν έχει έλεος).

Θρησκευτικές απεικονίσεις

Ο Ν.Σ. αφιέρωσε χρόνο και προσπάθειες για να απεικονίσει θρησκευτικά θέματα με καλλιτεχνικό και πρωτότυπο τρόπο. Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται μερικά έργα από τη συλλογή του «Παροιμίες», τις οποίες δημοσίευσε σε φόλιο με 12 τυπώματα ξυλογραφιών. Παρουσιάζονται επίσης δύο άλλες ξεχωριστές ξυλογραφίες, με θέματα τον Αβραάμ και τον Βασιλέα Δαυίδ.

Το Βιβλίο των Παροιμιών (Misle’, מִשְלֵי) ανήκει στην τρίτη ενότητα (Ketuvim) της εβραϊκής Βίβλου (Tanakh). Είναι επίσης βιβλίο και της Παλαιάς Διαθήκης. Το κείμενο του βιβλίου αφορά τις αξίες της ανθρώπινης ζωής, από τις οποίες σημαντικότερη είναι η σοφία. Ο φόβος του Θεού θεωρείται ως η απαρχή της ανθρώπινης σοφίας. Ο Ν.Σ. επέλεξε για το φόλιο αυτό δώδεκα θέματα, αντίστοιχα με τα σχετικά εδάφια. Όλα τα εδάφια προέρχονται από την έκδοση της εβραϊκής Βίβλου στην αγγλική γλώσσα της Jewish Publication Society του έτους 1917.

Καλλιγραφία. Eloheinu shebashamayim: Θεέ μας στους ουρανούς, δώσε ειρήνη στη Γη. Etz-Hayyim synagogue; δημοσιεύτηκε στο Jottings 19 (2016).

Καλλιγραφία. Σύμπλεγμα γραμμάτων σχηματίζουν τη λέξη Haim (חַיִּים)=Life. Συναγωγή Etz-Hayyim

Καλλιγραφία. Avinu shebashamayim: Επουράνιε Πατέρα (προσευχή). Συναγωγή Etz-Hayyim

Δαυίδ: «καὶ ἐγενήθη ἐν τῷ εἶναι πνεῦμα πονηρὸν ἐπὶ Σαοὺλ καὶ ἐλάμβανε Δαυὶδ τὴν κινύραν καὶ ἔψαλλεν ἐν χειρὶ αὐτο· καὶ ἀνέψυχε Σαούλ, καὶ ἀγαθὸν αὐτῷ· καὶ ἀφίστατο ἀπ᾿ αὐτοῦ τὸ πνεῦμα τὸ πονηρόν». (Έτσι, όποτε ο Θεός έστελνε το κακό πνεύμα στο Σαούλ, ο Δαβίδ έπαιρνε στα χέρια του την άρπα κι έπαιζε, και ο Σαούλ ανακουφιζόταν· το κακό πνεύμα έφευγε από πάνω του και ηρεμούσε. Α Βασιλειών 16:23). Συναγωγή Etz Hayyim; δημοσιεύτηκε στο The Interfaith Calendar, για την εικονογράφηση του μήνα Σεπτεμβρίου 2019

«…καὶ ἀνέβη ἐκεῖθεν εἰς Βαιθήλ· καὶ ἀναβαίνοντος αὐτοῦ ἐν τῇ ὁδῷ καὶ παιδάρια μικρὰ ἐξῆλθον ἐκ τῆς πόλεως καὶ κατέπαιζον αὐτοῦ καὶ εἶπον αὐτῷ· ἀνάβαινε, φαλακρέ, ἀνάβαινε». (…και από εκεί αναχώρησε για τη Βεθίλ· και ενώ προχωρούσε στον δρόμο, μικρά παιδιά βγήκαν από την πόλη και τον ενέπαιζαν φωνάζοντας: προχώρα, φαλακρέ, προχώρα. Δ Βασιλείων 2.23). Συναγωγή Etz Hayyim; δημοσιεύτηκε στο The Interfaith Calender, για την εικονογράφηση του μήνα Ιανουαρίου 2019.

Shema Yisrael. (Προσευχή, Δευτερονόμιο, 6.4), ΕΜΕ.

Καλλιγραφία

Η καλλιτεχνική συνεισφορά του Ν.Σ. μπορεί να αξιολογηθεί καλύτερα αν ληφθούν υπόψη οι προσπάθειες του για την αποκατάσταση της Συναγωγής Etz-Hayyim στα Χανιά. Κρίσιμα μέσα για την επίτευξη των σκοπών του αποτέλεσαν η εξαιρετική τέχνη του στα ασπρόμαυρα σχέδια και στη σύνταξη ενθαρρυντικών σημειωμάτων. Το δελτίο “Jottings” και άλλες εκδόσεις που υπήρξαν ο συνδετικός κρίκος της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης Etz Hayyim με τα μέλη, τους φίλους και τους υποστηρικτές της σε ολόκληρο τον κόσμο, ήταν πλούσια εικονογραφημένα με σχέδια και καλλιγραφία του Ν.Σ.

Η καλλιγραφία υπήρξε η ευνοούμενη τεχνική του Ν.Σ. για να εκφράσει τη βαθιά εκτίμησή του προς τον πολιτισμό της Ανατολής αλλά και την επιλεγμένη θρησκευτική του ταυτότητα. Καθώς αποτέλεσε ένα ιδιαίτερο είδος του εβραϊκού εικαστικού πολιτισμού, η εβραϊκή καλλιγραφία είναι μια από τις παλαιότερες μορφές καλλιτεχνικής γραφής· οι βασικοί κανόνες της διατηρήθηκαν επί αιώνες. Τυπικό τεχνικό χαρακτηριστικό αυτής της τέχνης, το οποίο χρησιμοποίησε και ο Ν.Σ., είναι να διαμορφώνεται η σελίδα σαν να βρίσκεται ανάμεσα σε δύο αόρατες κάθετες γραμμές. Για τον σκοπό αυτόν, καλύπτεται ολόκληρο το πλάτος της αράδας με την επέκταση των τετράγωνων γραμμάτων tav, bet, reish και του τελικού mem, ώστε να λάβουν μακρόστενο σχήμα. Ωστόσο, ο Ν.Σ. εισήγαγε καινοτομίες. Χρησιμοποίησε τα γράμματα όχι απλώς για να συντάξει φράσεις, αλλά ως δομικά σχεδιαστικά στοιχεία, έτσι ώστε το αποτέλεσμα της καλλιγραφίας του να είναι και ένα ασπρόμαυρο σχέδιο. Επίσης, σχημάτιζε κυκλικά ή βουστροφηδόν σχήματα με ρητά και προσευχές, κυρίως για να δημιουργήσει καρτποστάλ και εικονογραφήσεις. Με την έννοια αυτά, η καλλιγραφία του αποκτά αυτόνομη ύπαρξη και τα εβραϊκά γράμματα δεν υπηρετούν μόνον τη γραφή, αλλά και τους σχεδιαστικούς στόχους του.

Μία άλλη κατηγορία του έργου του αποτελείται από σχέδια τα οποία συνοδεύονται από καλλιγραφημένα ρητά, που αν και δεν είναι απαραίτητα για την αρτιότητα του σχεδίου, το εξυπηρετούν με το νόημά τους και ταυτοχρόνως συμπληρώνουν την αισθητική φόρμα του.

Διακοσμημένο πιάτο για το δείπνο του Πέσαχ «maror», όρος που αναφέρεται στα πικρά χόρτα που σερβίρονται στο δείπνο αυτό (σέντερ). ΕΜΕ

Κούπα με φυτική διακόσμηση και τη φράση בודא פדו הגפן – Βεβαιώσου ότι πλήρωσες για το κρασί. ΕΜΕ

Αφίσα με κεντρικό θέμα τη Μενορά, που σχεδιάστηκε για μια μουσική εκδήλωση της Συναγωγής. Στην κορυφή γράφει: Θα χαρούμε να σας συναντήσουμε. Συναγωγή Etz Hayyim

Αφίσα για μουσική εκδήλωση. Συναγωγή Etz Hayyim

Προφήτης Ηλίας. Σύμφωνα με την παράδοση, μετά το γεύμα seder, που σερβίρεται στα εβραϊκά σπίτια στις 15 και 16 του μήνα Νισάν για τον εορτασμό του Πέσαχ, οι παρόντες ευλογούνται με την παρουσία του Προφήτη Ηλία. Συναγωγή Etz Hayyim; δημοσιεύτηκε στο Jottings 20 (2017)

Κάρτα Χανουκά. Συναγωγή Etz Hayyim; δημοσιεύτηκε στο Interfaith Calendar για τον μήνα Δεκέμβριο 2019.

Αφίσα για HASHKABAH, δηλαδή για επιμνημόσυνη τελετή, μια συνήθεια των Σεφαρδιτών Εβραίων, που πραγματοποιείται ορισμένες μέρες το χρόνο. Συναγωγή Etz Hayyim

Design

Οι συλλογές του ΕΜΕ περιλαμβάνουν πιάτα και κούπες διακοσμημένα από τον Ν.Σ. με θρησκευτικά σύμβολα και καλλιγραφία. Ο Ν.Σ. έκανε επίσης σχέδια σε χαρτί για να δημιουργήσει αφίσες και καρτποστάλ για τις πολιτιστικές δραστηριότητες της Συναγωγής Etz Hayyim, όπως κονσέρτα, μουσικές εκδηλώσεις, κοινωνικές συναθροίσεις και το Interfaith Calendar (Διαθρησκευτικό Ημερολόγιο). Τα θέματα του Ν.Σ. στο design προέρχονται άμεσα ή έμμεσα από τη θρησκευτική παράδοση, αν και τα εκφραστικά μέσα του περιλαμβάνουν αφαιρετικά σχήματα, σε συνδυασμό με μη-παραδοσιακή καλλιγραφία, και με κύριο χαρακτηριστικό ότι το εικονιζόμενο αντικείμενο αποτυπώνεται σε κυμαινόμενη κλίμακα.

Ο καλλιτέχνης αναπαριστά μια φανταστική πόλη, όπως θα την προσλάμβανε ένας ταξιδιώτης πριν από την άφιξή του με το πλοίο ή όπως θα τη θυμόταν χρόνια μετά την επίσκεψή του. Αν και παρουσιάζει ομοιότητες με την πραγματική παλαιά πόλη των Χανίων, αυτό που πράγματι απεικονίζεται είναι μια πόλη της μνήμης ή της φαντασίας. Η απουσία προοπτικής από το σχέδιο είναι εκούσια. Ειδική μέριμνα έχει δοθεί για να αποτυπωθεί το μικρό μέγεθος των κτιρίων και η στενότητα των δρόμων. Το θαλάσσιο μέτωπο της πόλης τονίζεται με τον μεγάλο αριθμό των μικροσκοπικών παραθύρων, τα οποία σχεδιάστηκαν με κάθετες ή οριζόντιες γραμμές, οριοθετημένα με μαύρο περίγραμμα. Χανιά Ξυλογραφία, ΕΜΕ. Δωρεά της Diana Cohen Altman

Σε αυτήν την αφαιρετική προσέγγιση του τοπίου των Μετεώρων (απόκρημνοι βράχοι με μοναστήρια στην κορυφή τους), ο καλλιτέχνης κοιτάζει το τοπίο από απόσταση. Οι πτυχώσεις του εδάφους δίδονται με αδρές γραμμές που εξαφανίζουν την ανθρώπινη παρουσία. Τα βουνά, που περιβάλλουν το τοπίο και που στη φυσική κλίμακα λειτουργούν ως μέτρο για τον όγκο των λόφων, υποβαθμίζονται με την αλλαγή της προοπτικής και με το σχεδιασμό τους με διαδοχικές γραμμές, σε αντίθεση με το συμπυκνωμένο μαύρο χρώμα των βράχων των Μετεώρων. Οι τελευταίοι τονίζονται κι επειδή ο ουρανός απεικονίζεται κινούμενος, με τη χρήση κυκλικών γραμμών. Μετέωρα Ξυλογραφία, ΕΜΕ. Δωρεά Diana Cohen Altman

Η ανώνυμη κυρία είναι μια από τις πρώτες δουλειές του Ν.Σ. Η ιωνική κολώνα (επάνω αριστερά), η κεραμιδωτή σκεπή (δεξιά) και ο καυτερός ήλιος (επάνω δεξιά) ζωγραφισμένος με διακεκομμένες γραμμές γύρω από ένα μαύρο πυρήνα υποδηλώνουν το αθηναϊκό τοπίο. Η ενδυμασία της γυναίκας σχηματίζεται από λευκά σπιράλ σε μαύρο φόντο. Το πρόσωπό της θυμίζει δάκρυα και ουλές και τα άβαφα μάτια της κοιτάζουν επίμονα τον θεατή. Μία κυρία Ξυλογραφία, ΕΜΕ. Δωρεά Diana Cohen Altman

Η απεικόνιση του Βασιλέως Δαυίδ αναφέρεται στην μετάνοιά του για τις αμαρτίες που διέπραξε με δόλο, όπως περιγράφονται στην προσευχή του: «Δείξε μου ευσπλαχνία … δώσε μου μια αγνή καρδιά» (Ψαλμοί, 51). Δαυίδ Ξυλογραφία, ΕΜΕ. Δωρεά Diana Cohen Altman

Αυτή η ζωομορφική φιγούρα είναι τυπική για τη σχεδιαστική δημιουργικότητα του Ν.Σ., που όχι μόνον μας οδηγεί στη σύνθεση θρησκευτικών θεμάτων, αλλά περνά πιο πέρα, σε φαντασιακούς χώρους. Ζωομορφικό Ξυλογραφία, ΕΜΕ. Δωρεά Diana Cohen Altman

Σε ένα θέμα ασυνήθιστο στην εβραϊκή παράδοση, ο Αβραάμ απεικονίζεται με τρεις αγγέλους να κάθονται γύρω από ένα τραπέζι. Η σκηνή περιγράφεται στη Γένεση (18.1-10) και στη χριστιανική παράδοση καταγράφεται ως «Η φιλοξενία του Αβραάμ». Η Σάρα απεικονίζεται στο αριστερό τμήμα της σκηνής. («Η Σάρα άκουγε από την είσοδο της σκηνής»). Οι τρεις άγγελοι έχουν μπροστά τους πιάτα με φαγητό και ο Αβραάμ τους σερβίρει. Ξυλογραφία

Χαρακτικά

Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει ξυλογραφίες που φιλοτέχνησε ο Ν.Σ. Αν και τα όρια μεταξύ αυτής και των άλλων ενοτήτων δεν είναι πάντοτε ευδιάκριτα, τα έργα που ακολουθούν τυπώθηκαν μεμονωμένα, σε αντίθεση με απλά σχέδια ή δημοσιευμένα χαρακτικά που παρουσιάζονται στις άλλες ενότητες.

Άτιτλο. Ένας άντρας στον πάγκο. Σπουδή με μπλε και κίτρινο. Συναγωγή Etz Hayyim

Άτιτλο. Απεικόνιση των Χανίων. Απομίμηση τεχνικής μωσαϊκού. Συναγωγή Etz Hayyim. Δημοσιεύτηκε στο The Interfaith Calendar για τον Ιούνιο 2019.

Ο Beznik που απεικονίζεται περιγράφεται από τον Ν.Σ. ως εξής: «Τη γενική φροντίδα της Συναγωγής έχει ο Beznik Seti, ένας νεαρός Αλβανός που αποδείχθηκε και έμπειρος επιδιορθωτής». Συναγωγή Etz Hayyim Δημοσιεύτηκε στο Jottings 16 (2015)

Άτιτλος πίνακας. Πενάκι σε ακουαρέλα. ΕΜΕ

Ημιτελής απεικόνιση δερβίση. ΕΜΕ

Δράκος. Ακουαρέλα σε χαρτί. ΕΜΕ

Βηθλεέμ; Λάδι. Alexander and Margaret Levis Collection

Ζωγραφική

Με την εξαίρεση ενός πίνακα που βρίσκεται στη Συλλογή Alexander and Margaret Levis, οι πίνακες του Ν.Σ. περιλαμβάνουν έργα που είτε φιλοτέχνησε για το Interfaith Calendar είτε εμπνεύσθηκε από την πλούσια εμπειρία του για την αποκατάσταση της συναγωγής. Άλλα έργα του, όπως ακουαρέλες σε χαρτί, βρίσκονται στο ΕΜΕ.

Σκίτσα με πενάκι σε ρυζόχαρτο, για την απεικόνιση της αίθουσας του Οντά, στο ΕΜΕ, 1980s. ΕΜΕ

Σημειώσεις και σκίτσα της Συναγωγής Etz Hayyim synagogue από το σημειωματάριο του Ν.Σ., 1986. ΕΜΕ

Κωνσταντινούπολη. Σχέδιο σε ρυζόχαρτο. ΕΜΕ

Κατάστημα “Red Lion”. Στο πεζοδρόμιο ένα κρεβάτι. Σκίτσο σε ρυζόχαρτο. ΕΜΕ

Άτιτλο. Αταύτιστο εξοχικό τοπίο, ίσως ένα χωριό στη πλαγιά λόγου. Πενάκι και μαύρη μελάνη. Συναγωγή Etz Hayyim- Δημοσιεύτηκε στο Interfaith Calendar για τον μήνα Απρίλιο του 2019

Άτιτλο. Αταύτιστο αγροτικό τοπίο. Πενάκι και μαύρη μελάνη. Συναγωγή Etz Hayyim

Άτιτλο. Ζωομορφικό. Πενάκι και μαύρη μελάνη. Συναγωγή Etz Hayyim

Άτιτλο. Άντρας με παραδοσιακή κρητική ενδυμασία κουβαλά μια γίδα στην πλάτη. Πενάκι και μαύρη μελάνη. Συναγωγή Etz Hayyim; δημοσιεύτηκε στο Interfaith Calendar για τον μήνα Μάρτιο 2019. Συναγωγή Etz Hayyim

Άτιτλο. Φανταστικό τοπίο. Πενάκι και μαύρη μελάνη. Συναγωγή Etz Hayyim

Το σχέδιο τιτλοφορείται « άνθρωπος είναι δέντρο», από τη ρήση “Ο άνθρωπος δεν είναι δέντρο του αγρού» (Δευτερονόμιο 20:19). Σχέδιο σε ρυζόχαρτο. Συναγωγή Etz Hayyim

Ακούραστος δημιουργός

Αυτή η ενότητα περιλαμβάνει σκίτσα του Ν.Σ., τα περισσότερα αδημοσίευτα ή που δεν δημιουργήθηκαν για κάποιο συγκεκριμένο σκοπό εκτός από το εκφράσουν τη δημιουργικότητα του καλλιτέχνη. Μερικά άλλα θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι σχετίζονται με τον πυρήνα των αγαπημένων δραστηριοτήτων του Ν.Σ., δηλαδή τη δημιουργία του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος στην οδό Αμαλίας και την αποκατάσταση της Συναγωγής Etz Hayyim.

Συντελεστές

ΣΥΛΛΗΨΗ – ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΚΘΕΣΗΣ
Ζανέτ Μπαττίνου

ΚΕΙΜΕΝΑ-ΕΠΙΛΟΓΗ ΥΛΙΚΟΥ
Ευάγγελος Χεκίμογλου

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Ευάγγελος Χεκίμογλου

ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ
Χάγια Κοέν – Ελίζα Σολομών

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ
Βικτωρία Κωστή

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Ελίζα Σολομών

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ
Λεωνίδας Παπαδόπουλος

Το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος θα ήθελε να ευχαριστήσει για τη συμβολή τους:

Το Συμβούλιο της ΑΜΚΕ Etz Hayyim Synagoge στα Χανιά και τη Γενική Διευθύντρια Anja Zuckmantel
Tο Ρέστειο Κέντρο Φιλοξενίας Ηλικιωμένων και τον Διευθυντή Σολομών Χαλέγουα
Τον Alexander και τη Margaret Levis