logo

Εβραϊκή Κοινότητα Θεσσαλονίκης: Ταλμούδ Τορά

Σε μια φωτογραφία που τραβήχτηκε το 1916, δεσπόζει στην αυλή της συναγωγής Ταλμούδ Τορά (που ανοικοδομήθηκε για τελευταία φορά το 1902) μια υψηλή βελανιδιά. Κι όσοι τη βλέπουν, αναρωτιούνται; Πού βρίσκεται αυτός ο τόπος στη σημερινή Θεσσαλονίκη; Ελάχιστοι κάτοικοι και επισκέπτες της πόλης γνωρίζουν ότι στο κέντρο της υψώνονταν επί αιώνες πάνω από είκοσι συναγωγές, από τις οποίες δεν έχει μείνει κανένα υλικό ίχνος. Κάηκαν επανειλημμένα από διαδοχικές πυρκαγιές, και πάντοτε ξαναχτίζονταν στον ίδιο τόπο. Το 1925 ωστόσο κατεδαφίστηκαν υποχρεωτικά για την εφαρμογή του πολεοδομικού σχεδίου του Ερνέστ Εμπράρ, του αρχιτέκτονα που χάραξε μια νέα πόλη χωρίς να λάβει υπόψη του την ιστορία της εβραϊκής παρουσίας.

Με το Ολοκαύτωμα, μαζί με τους ανθρώπους, δολοφονήθηκαν οι μνήμες και ανάμεσά τους η ανάμνηση των παλιών συναγωγών. Ωστόσο, τα αρχεία και μερικές παλιές φωτογραφίες μιλάνε για αυτά τα άυλα μνημεία της σημαντικότερης επί τέσσερις αιώνες θρησκευτικής κοινότητας της Θεσσαλονίκης.

Καθώς από τα τέλη του 15ου αιώνα, εβραίοι πρόσφυγες από τη Δυτική και την Κεντρική Ευρώπη εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, δημιουργήθηκαν σε μια μικρή περιοχή, κοντά στο λιμάνι, 26 εβραϊκές κοινότητες που ίδρυσαν ισάριθμες συναγωγές. Ήταν συγκεντρωμένες γύρω από το συγκρότημα της Ταλμούδ Τορά, που περιλάμβανε σχολείο, οικοτροφείο, εργαστήρια, την κεντρική συναγωγή, αλλά και τις συναγωγές της Σικελίας, της Καταλανίας, του Μαγκρέμπ και της Λισσαβόνας. Δίπλα βρισκόταν η συναγωγή των Ασκεναζίμ, και σε απόσταση αναπνοής της Καστίλης, της Καλαβρίας, καθώς και η Σσαλόμ, μία από τις παλαιότερες.

Η περιοχή γύρω από την Ταλμούδ Τορά ήταν η μοναδική της Θεσσαλονίκης όπου ποτέ δεν οικοδομήθηκε ισλαμικό τέμενος. Φαίνεται ότι στα βυζαντινά χρόνια βρισκόταν εκεί ένα μοναστήρι, που μετατράπηκε μετά την άλωση της πόλης σε εργοτάξιο. Σ’ αυτό εργάστηκαν υποχρεωτικά οι πρώτοι Εβραίοι πρόσφυγες, στα τέλη του 15ου αιώνα, κατασκευάζοντας όπλα και πολεμοφόδια του οθωμανικού στρατού κι αυτός ο τόπος τους δόθηκε για να κατοικήσουν στη Θεσσαλονίκη και να οικοδομήσουν τόπους λατρείας.